Айдарбек Сапаров: Қытай қазақстандық ауыл шаруашылығы өнімдері үшін ең ірі өткізу нарығы болып табылады

Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешені ел экономикасында, оның дамуы мен азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде шешуші рөл атқарады. Бұл ұзақ мерзімді орнықты даму, экономикалық әртараптандыру, Қазақстандағы халықтың өмір сүру деңгейін арттыру үшін өсудің маңызды көздерінің бірі.

Ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаров ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемін 2 есеге арттыруға, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және ауыл шаруашылығы өнімін өндірудің экспорттық әлеуетін арттыруға бағытталған шаралар туралы.

— ШЫҰ-ның жуырдағы саммиті Қазақстанның әлемдік аренадағы рөлі артып келе жатқанын және ауыл шаруашылығы бұл ретте маңызды рөл атқаратынын көрсетті. ШЫҰ мүшелерінің қайсысымен даму әлеуеті бар және біз ауыл шаруашылығында қайсысымен ынтымақтасамыз?

Биылғы жылы Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының саммиті 16 елдің мемлекет және үкімет басшыларының қатысуымен «ШЫҰ+» форматында өтті. Оған Беларусь, Моңғолия, Әзірбайжан, Катар, БАӘ және Түрікменстан басшылары диалог бойынша бақылаушылар мен серіктестер ретінде қатысты.

«ШЫҰ» саммиті өте жоғары деңгейде ұйымдастырылды және көптеген мәселелер бойынша талқылау және шешім қабылдау үшін тамаша алаңға айналды, — деп атап өтті қатысушы елдердің көшбасшылары.

Саммитте Мемлекет басшысы «Шанхай ондығының» барлық елдері үшін стратегиялық маңызы бар негізгі бағыттарды белгіледі.

Қазақстан Ұйымның барлық қатысушыларымен тығыз жұмыс істейді. Ынтымақтастықтың басым бағыттарының бірі сауда-экономикалық байланыстарды кеңейту болып табылады.

Қазақстанның АӨК өнімі айналымының жалпы көлемі

ШЫҰ – ға мүше мемлекеттермен 2023 жылы 7,7 млрд $ құрады, бұл 2022 жылғы деңгейде. Бұл Қазақстанның АӨК өнімінің жалпы тауар айналымының 68% — ы немесе 11,3 млрд $, оның ішінде экспорт 5,35 млрд,, импорт-5,59 млрд $ құрайды.

ШЫҰ елдеріне Экспорт өткен жылы 3,8 млрд $ — дан асты, бұл да 2022 жылғы деңгейде (3,7 млрд $) немесе АӨК өнімі экспортының жалпы көлемінің 70% — ы.

ШЫҰ елдерінен Импорт 3,9 млрд $ құрады, бұл 2022 жылғы деңгейдің 7,6% аз (4,2 млрд $) немесе АӨК өнімі импортының жалпы көлемінің 66% -ы.

Ауыл шаруашылығы саласындағы осы елдермен ынтымақтастық қол қойылған келісімдер, меморандумдар шеңберінде, сондай-ақ ынтымақтастық бағыттары бойынша Үкіметаралық комиссияның бірлескен отырыстарының қорытындылары бойынша қол жеткізілген уағдаластықтар шеңберінде жүзеге асырылады.

Жалпы, ШЫҰ елдерімен ынтымақтастық екіжақты және көпжақты форматта жүзеге асырылады.

— Ауыл шаруашылығы өнімдерін сату бойынша ТОП-5-ке кім кіреді?

2023 жылы ҚР АӨК өнімінің жалпы тауар айналымы 11,3 млрд $ (26,5 млн тонна) құрады, бұл 2022 жылмен деңгейлес – 11,5 млрд $ (23,4 млн тонна).

Экспорт көлемі 5,35 млрд $ (15 млн.тонна) құрады, бұл 2022 жылғы деңгейден 5% — ға төмен (5,59 млрд $ немесе 13,1 млн. тонна).

Бұл ретте, ҚР барлық тауарлары экспортының жалпы көлеміндегі АӨК өнімі экспортының үлесі (78,6 млрд $) шамамен 7% -ды құрайды, ал ЖІӨ-нің жалпы көлеміндегі ауыл шаруашылығының ЖІӨ-нің үлесі (120,6 трлн. теңге) 4,3% немесе 5,2 трлн. теңге.

Импорт көлемі 5,93 млрд $ (11,5 млн.тонна) құрады, бұл 2022 жылғы деңгейге жақын (5,98 млрд $ немесе 10,2 млн. тонна).

2023 жылы АӨК өнімінің тауар айналымы, млн.$
Елдер	Экспорт	Импорт	Тауар айналымы
Барлық елдер	5 373	5 919	11 292
ТОП-5 ел:
РЕСЕЙ	512	2 950	3 462
ӨЗБЕКСТАН	1 510	200	1 710
ҚЫТАЙ	1 013	290	1 303
АУҒАНСТАН	548	20	568
ТӘЖІКСТАН	446	58	504

— Қытаймен ынтымақтастық перспективалары туралы толығырақ айтып беріңізші. Біз ол жерге не жеткіземіз, қандай көлемде және не жеткізе аламыз?

Сіздер дұрыс айтасыздар, қазақстандық ауыл шаруашылығы үшін Қытай ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізудің ең ірі нарығы болып табылады.

ҚР мен ҚХР арасындағы ауыл шаруашылығы тауарларын өзара жеткізу жыл сайын артып келеді және оң серпінге ие.

2023 жылы ҚР мен ҚХР арасындағы АӨК өнімдерінің тауар айналымы 1,3 млрд $ құрады, бұл 2022 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 67% – ға артық (2022 ж. – 781 млн,, 2021 жылы-412,2 млн$).

2023 жылы ҚХР-ға ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспорты 2 есеге өсіп, 1 млрд. $ (2022 ж. – 550 млн.$) құрады. ҚХР – дан импорт көлемі 290 млн $ құрады, бұл өткен жылдың ұқсас кезеңінің деңгейінде (2022 ж. — 230 млн$).

Ағымдағы жылдың 5 айында тауар айналымы 14% — ға артып, шамамен 540 млн $құрады.  Экспорт көлемі 380 млн $ құрады (2022 жылы 367 млн рост — өсім 3,2 %).

Қытайға экспорттың негізгі көлемі дәнді және майлы дақылдарға, түрлі майларға тиесілі, өз кезегінде көкөністер мен жаңғақтарды импорттаймыз.

Қытай нарығы қазақстандық астық экспорты үшін де үлкен қызығушылық тудырады. 2023 жылдың қорытындысы бойынша ҚХР – ға шамамен 1,4 млн тонна астық (оның ішінде бидай – 538 мың тонна, арпа — 880 мың тонна) экспортталды, ал 2022 жылы шамамен 259 мың тонна астық (оның ішінде-36 мың тонна бидай, 223 мың тонна арпа) экспортталды. 2023 жылы шамамен 631 мың тонна майлы дақылдар экспортталды (2022 ж. – 404 мың тонна), оның ішінде зығыр тұқымдары – 305 мың тонна (2022 ж. —

168 мың тонна), күнбағыс-204 мың тонна (2022 ж. — 189 мың тонна) және майлы дақылдар-123 мың тонна (2022 ж. — 47 мың тонна).

Бүгінгі таңда Қазақстанда қытай нарығына 27 өнім түрін, оның ішінде 18 өсімдік және 9 мал шаруашылығы өнімін экспорттау бойынша Қытаймен қол қойылған хаттамалар бар.

Қазіргі уақытта мал шаруашылығы өнімдерін экспорттайтын 9 компания және Өсімдік шаруашылығы өнімдерін экспорттайтын 728 компания ҚХР импорттаушыларының тізіліміне енгізуді күтуде.

Жалпы, ҚХР тізіліміне өсімдік шаруашылығы бойынша 1948 кәсіпорын және мал шаруашылығы бойынша 40 кәсіпорын енгізілген.

Биылғы жылы Си Цзиньпиннің Қазақстанға мемлекеттік сапары аясында ҚР АШМ мен ҚХР МТУ арасында жануарлардың әртүрлі түрлері мен мал шаруашылығы өнімдері бойынша экспортқа қойылатын ветеринариялық талаптарды келісу бойынша 10-шы Хаттамаға қол қойылды.

Қытайға мал шаруашылығы өнімдерінің экспортын кеңейту үшін Қытайға АӨК өнімдерінің тағы 10 түрін, оның ішінде ІҚМ терісін, құрғақ бие сүтін, мұздатылған құс еті мен құс өнімдерін, жылқы етін, жануарларды сою кезінде алынған қосалқы өнімдерді, жоғары термиялық өңдеуден өткен ет өнімдерін, сондай-ақ салқындатылған сиыр, қой еттерін қоса алғанда, экспорттауға қойылатын ветеринариялық талаптарды келісу мүмкіндігі пысықталуда.

— Қазақстанда қытайлық компаниялардың қатысуымен қандай жобалар жүзеге асырылды?

АӨК саласында бірқатар маңызды жобалар табысты іске асырылды.

Оның ішінде рапс майын өндіретін СҚО-да «Тайынша Май» ЖШС бар.

Өсімдік майы зауыты 2016 жылы пайдалануға берілді.  Қытайлық «АЙЦЗЮ» компаниясы кәсіпорынға 6,1 млрд.теңге инвестициялады.

Шикізат бойынша жобалық қуаттылығы — 300 мың тонна майлы дақылдарды өңдеу, дайын өнім бойынша — 165 мың тонна май. Шикізат-рапс, күнбағыс, зығыр тұқымдары ауданның АШТӨ-ден сатып алынады.

2022 жылы 10 500 тонна тазартылмаған май, 2023 жылы 12 мың тоннадан астам күнбағыс және рапс майы экспортталды.

2018 жылдан бастап Түркістанда түйе және бие құрғақ сүтін өңдеу және өндіру зауыты жұмыс істейді. Жобаны Қытайдың ірі компаниясы жүзеге асырды, оның қызметі «Golden Camel Group» ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеуге бағытталған. Инвестиция сомасы – 7 млрд теңге. Компанияның қуаты 1,5 мың тонна.

«Lihua Spinning Technology Co., Ltd»-мен бірлесіп Түркістан облысында мақта өсіру жобасы жүзеге асырылды.

Қуаттылығы 9 000 тоннадан астам элиталық мақта сорттары жобасының құны 4,3 млрд теңгені құрайды.

«Kazmeal» ЖШС қытайлық инвестормен бірлесіп Солтүстік Қазақстан облысында фермаларда ұсталатын жануарларға арналған құрама жем өндіру бойынша жоба іске асырылды.     Кәсіпорынның қуаты тәулігіне 1400 тонна

2023 жылы 158 мың тоннаға жуық өнім өндірілді, ал ағымдағы жылдың басынан бері 105 мың тоннадан астам өнім өндірілді.

Өткен Қазақстан-Қытай Іскерлік кеңесі аясында 105 млн.АҚШ доллары сомасына 5 құжатқа қол қойылды.

Қостанай қаласында бидайды лизинке, бидай дәнінің маңыздылығына және биоэтанолға тереңдете өңдеу зауытының құрылысы іске асырылатын жобалардың қатарында. Qostanay Grain Industry жаңа зауытының қуаттылығы жылына 430 мың тонна бидайды терең өңдеуді құрайды. Мұнда аминқышқылдары, биоэтанол, глютен, мал азығы, бидай кебегі өндіріледі. Кәсіпорынды іске қосу 2027 жылға жоспарланған.

Сондай-ақ, Алматы облысында жүгеріні тереңдете өңдеу зауытын жаңғырту, «Азия Агрофуд» зауытының өндірістік қуатын тәулігіне 200 тоннадан 300 тоннаға дейін ұлғайту жоспарлануда.

АШМ Іскерлік кеңесінде қытайлық eavision компаниясымен бірлесіп дрондар құрастыру зауытын іске қосу және фермерлерге арналған шоу-рум бойынша ынтымақтастық туралы уағдаластыққа қол жеткізілді.

Бұдан басқа, «Asyl Farms» ЖШС қытайлық STECOL-FAMSUN Joint Venture компаниясымен бірлесіп, СҚО-да 10 000 бас сүтті малға арналған мал шаруашылығы кешендерін салу жөніндегі жобаны іске асыру туралы ниет бар. Инвестиция сомасы – 100 млн. $.

Жамбыл облысында «Бату Агро» ЖШС қытайлық Hebei LU gang Ji Tuan Co Ltd компаниясымен бірлесіп, ірі қара мен ұсақ малға бидай, арпа, жүгері дәндерінен азықтық ұн өндіретін ұн тарту зауытының құрылысын жүргізуде.

Өндіріс қуаты айына 50 мың тонна. Өткізу нарығы – ҚХР.

— Қазақстанның экспорттық әлеуетін, атап айтқанда Қытайға қатысты әлеуетін арттыру үшін АШМ Қазақстанның фермерлері мен ауыл шаруашылығы кәсіпорындары үшін қандай қолдау шараларын іске асыруда?

Экспорттық әлеуетті арттыру, ең алдымен, ауыл шаруашылығы өнімін өндіру көлемін, еңбек өнімділігін ұлғайтуды, агротехнологияларды жақсарту және жаңа өндірістер құру арқылы өзіндік құнын төмендетуді көздейді.

Мұнда, мемлекеттік қолдау сөзсіз маңызды рөл атқарады. Бұл әсіресе басқа елдермен бәсекелестіктің күшеюі жағдайында маңызды.

Бүгінгі таңда саланы мемлекеттік қолдау барлық салаларда субсидиялау, жеңілдетілген кредит беру, салық салу және т. б. арқылы көрсетіледі.

Өсімдік шаруашылығында біз ауыл шаруашылығы өндірушілерінің тұқымдарды, тыңайтқыштарды және өсімдіктерді қорғау құралдарын сатып алуын субсидиялаймыз.

Мал шаруашылығында асыл тұқымды мал сатып алу, өндірілген сүт және саладағы өнімділікті арттыруға бағытталған басқа да бағыттар.

Сондай-ақ, инвестициялық субсидия және кредиттер мен лизинг бойынша пайыздық мөлшерлемені субсидиялау сияқты қаржы құралдарының кешені бар, олар барлық субсидиялар бюджетінің 50% — дан астамын құрайды.

Ауыл шаруашылығы техникасын жаңарту және барлық қажетті агротехнологияларды сақтай отырып, көктемгі егіс жұмыстарын жүргізу үшін биыл алғаш рет «таза» жылдық 5% жеңілдікпен кредит беру және лизинг енгізілді. Осы мақсаттарға биыл алғаш рет 580 млрд. теңге көлемінде қаражат бөлінді. Бұрын бұл көлем 180 млрд. теңгеден аспаған.

Импортты алмастыру және экспорттық әлеуетті арттыру мақсатында, сондай-ақ жеңілдікті пайыздық мөлшерлемелер бойынша, ТСФ, суару жүйелерін, құс фабрикаларын салу сияқты инвестициялық жобалар қаржыландырылады.

Мысалы, 2024 жылы 65 заманауи тауарлық-сүт фермасын іске қосу жоспарлануда.

Салық жүктемесін азайту үшін қолданыстағы заңнамада сала кәсіпорындары үшін арнайы салық режимі көзделген.

Осы шаралардың барлығы ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемін 2 есеге арттыруға, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және ауыл шаруашылығы өнімін өндірудің экспорттық әлеуетін арттыруға бағытталған.

— ҚХР Төрағасының ШЫҰ саммитіне сапары аясында бірқатар маңызды құжаттарға қол қойылды. Олардың қайсысы ауыл шаруашылығына қатысты?

ҚХР Төрағасы Си Цзиньпинь мырзаның ҚР-на мемлекеттік сапары аясында АШМ желісі бойынша 10-ға жуық маңызды құжатқа қол қойылды, оның ішінде союға арналған тірі ІҚМ экспорты бойынша бір хаттамаға, екі елдің аграрлық жоғары оқу орындары арасындағы 2 келісімге, Қытай ет қауымдастығымен ынтымақтастық туралы келісімге, ШҚО үшін зертханалық жабдықтарды беруге арналған келісімшартқа, сондай-ақ АӨК түрлі салаларындағы 5 коммерциялық құжатқа қол қойды.

Атап айтқанда, Министрлік пен ҚХР Бас кеден басқармасы арасында Қазақстан Республикасынан ҚХР-ға сою үшін экспортталатын тірі ірі қара малға қойылатын ветеринариялық талаптар және жануарлардың денсаулығын қорғау жөніндегі хаттамаға қол қойылды.

Солтүстік-батыс ауыл және орман шаруашылығы университеті (Янлин қ., Қытай), С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті, М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан Университеті және Шәкәрім атындағы университет Қазақстан-Қытай ақылды ауыл шаруашылығы орталығын бірлесіп құру туралы келісім жасасты. Жаңа оқу орталығы аграрлық сектор ғалымдары арасында тәжірибе алмасу және селекциялық бағыттағы ортақ жобаларды әзірлеу алаңына айналады деп күтілуде.

«Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті» КеАҚ және «Қытай ауыл шаруашылығы университеті», Dayu Irrigation Group Co., Ltd құрғақ аудандарда суды тиімді пайдалану бойынша Қазақстан-Қытай халықаралық зертханасын құруда ынтымақтасуға келісті.

Министрлік пен ҚХР ет одағы арасында ынтымақтастық туралы негіздемелік келісімге қол қойылды.

Біздің министрлік сонымен бірге Сучжоу Eavision компаниясымен робототехника, ауыл шаруашылығында өсімдіктерді қорғау үшін интеллектуалды дрондарды енгізу саласында ынтымақтасады.

Сондай-ақ, мен жоғарыда айтқан жобаларды іске асыру туралы бірқатар келісімшарттар мен шарттарға қол қойылды.

— Ал ауыл шаруашылығы өнімдерін тереңдете өңдеудің жағдайы қалай? Себебі, қазақстандық өндіруші үшін осы тиімді ғой…

Әрине, тереңдете өңдеу өнімдерін өндіру – бұл жоғары технология және жоғары қосылған құн, яғни, салық түсімдері мен жұмыс орындары көбейеді, оның ел үшін пайдалы екені сөзсіз.

Мемлекет басшысы өзінің 2023 жылғы 1 қыркүйектегі жолдауында бастапқы өндірістен неғұрлым тереңдете өңдеу өнімдерін шығаруға көшудің орындылығын атап өтті.

Ауыл шаруашылығы өнімдерін тереңдете өңдеуді қолдау және дамыту мәселелері Үкіметтің ерекше бақылауында.

Неғұрлым тиімді кредиттік ресурстармен қамтамасыз ету үшін ауыл шаруашылығы өнімдерін тереңдете өңдеу СҚО тәжірибесі бойынша әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациялар арқылы қаржыландырылатын бағыттар тізбесіне 2,5% ставка бойынша енгізілген. Бұл басқа бағдарламалар бойынша сыйақының жеңілдікті ставкалары 6% — дан, ал нарықтық ставка 20%-дан асатындығын ескерсек, өте тиімді ставка.

Сонымен қатар капитал сыйымдылығын төмендету және неғұрлым тереңдете өңделген өнімдерді (мысалы, крахмал туындылары, ақуыз концентраттары, соя изоляттары, амин қосылыстары және т.б.) шығарумен тереңдете өңдеу кәсіпорындарының өтелуін арттыру үшін салынған инвестициялар сомасының 50%-на дейін өтеу көзделген. Өңдеудің дәстүрлі бағыттары үшін өтемақы үлесі 25%-ды құрайды.

Аталған қолдау шаралары инвестициялық тартымдылықты арттырады және жаңа терең өңдеу кәсіпорындарын құруға ықпал етеді.

Бүгінде осындай бірнеше жоба жүзеге асырылуда.

Астанада Тирияки Агро түрік компаниясы катарлық Хасад Фуд компаниясымен бірлесіп, астықты терең өңдеу бойынша құны 400 млн. Қостанай облысында «Қостанай Грейн Индастри» қазақстандық компаниясы құны 50 млрд. теңге астықты терең өңдеу жобасын іске асыруды бастады, Түркістан облысында «Қазқрахмал» компаниясы инвестиция көлемі 35 млрд.теңге болатын крахмал өнімдерін өндіру үшін жүгеріні қайта өңдеу жобасын іске асыруда. Крахмал, глютен, глюкоза-фруктоза сиропы, лизин, биоэтанол түріндегі соңғы өнімдерді әлемдік нарықтарға экспорттау жоспарлануда.

— Қазақстан аумағының кеңдігі мен ресурстардың болуы есебінен орасан зор ауыл шаруашылығы әлеуетіне ие. Экспорттың өсуіне не кедергі?

Қазақстан әлемдік азық-түлік экспорттаушыларының ТОП-25-ке кіреді. Біздің ауыл шаруашылығы өнімі әлемнің 80 еліне, оның ішінде Орталық Азия мен ЕАЭО елдеріне жеткізіледі. Соңғы 5 жылда ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспорты екі есеге артып, 5,4 млрд $ жетті.

Біз көрсеткіштерді одан әрі арттыруға ниеттіміз. Азық-түлік тапшылығының артуы жағдайында біздің еліміз 2029 жылға қарай ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспортын екі есеге арттыруға ұмтылуда.

Бұл ретте біз неғұрлым тереңдете өңделген өнімге басымдық бере отырып, экспорт құрылымын белсенді түрде өзгертіп жатырмыз, өңделген өнім экспорты соңғы 5 жылда 2 есеге өсіп, 2,3 млрд. АҚШ доллары (1,1-ден 2,3 млрд. $) құрады.

Біз Қазақстанда орналасатын бірлескен өңдеу өндірістерін ашуға мүдделіміз. Ашық бизнеске қолдау көрсетіледі. Бұл біздің бизнес ортамызды жақындастырудың үлкен перспективасы. Әрине, бұл шаралар Қазақстанда да, ЕАЭО елдерінде де азық-түлікпен қамтамасыз етуді нығайтуға мүмкіндік береді.

Жануарлар мен мал шаруашылығы өнімдерінің сауда әлеуетін кеңейтудің басты шарты импорттаушы елдің ветеринариялық қызметімен экспортқа қойылатын ветеринариялық-санитариялық талаптарды келісу болып табылады.

Бүгінгі таңда қазақстандық мал шаруашылығы өнімдерін өндірушілер ЕАЭО, ЕО, ТМД елдерінің, Парсы шығанағы елдерінің, оның ішінде Сауд Арабиясы Корольдігінің, Біріккен Араб Әмірліктерінің, Иранның аумағына, сондай-ақ Қытайға, Кореяға, Әзірбайжанға, Өзбекстанға, Моңғолия мен Жапонияға өнімдерді экспорттауға мүмкіндігі бар.

Министрлік ЕО, Вьетнам, Сингапур сияқты елдермен және Парсы шығанағы елдерімен (сою жануарлары, ет және ет өнімдері) экспортталатын тауарлар желісін кеңейту бойынша жұмысты жалғастыруда.

Экспортты кеңейтудің маңызды факторы Дүниежүзілік жануарлар денсаулығы ұйымының еліне берілетін аса қауіпті аурулар бойынша саламаттылықтың ресми мәртебесін алу болып саналады.

Бүгінгі таңда Қазақстан 5 оңтүстік-шығыс аймағы бойынша африкалық жылқы обасы, африкалық шошқа обасы және аусыл сияқты аурулар бойынша расталған саламаттылық мәртебесіне ие.

Биыл біз Дүниежүзілік ұйымға солтүстік-батыс аймақтар бойынша аусылдан,  шошқалардың классикалық обасынан және құс тұмауынан таза елдің мәртебесін қалпына келтіру үшін дерекнеме тапсырдық.

Осы мәртебелерді алу Қазақстанның солтүстік-батыс және орталық облыстарынан Қытай мен Ресейге ет экспортын ашуға мүмкіндік береді.

Бұл ретте ауыл шаруашылығы өнімінің экспортын тежейтін бірқатар проблемалық мәселелер бар.

Олардың ішінде: өндірілетін өнімнің көлемі мен сапасына әсер ететін құрғақшылық пен экстремалды ауа райы құбылыстарын қоса алғанда, ауыспалы климаттық жағдайлар, өндірістің техникалық және технологиялық тозуы: ауыл шаруашылығындағы заманауи технологиялар мен жабдықтардың, қаржы ресурстары мен инвестициялардың жетіспеушілігі, халықаралық нарықтардағы бәсекелестік.

Осы кедергілерді еңсеру үшін біз инфрақұрылымды жақсартуды, отандық тауар өндірушілерді қолдауды, кадрлардың біліктілігін арттыруды, заманауи технологияларды енгізуді және реттеу рәсімдерін жеңілдетуді қамтитын кешенді шаралар қабылдаймыз.

— Өндірісті арттыру үшін оларды бастау керек. Осы бағытта бизнес үшін қандай бағдарламалар жұмыс істейді?

Бүгінгі таңда АӨК нарығында жеңілдікті бағдарламалар да, коммерциялық несие өнімдері де жұмыс істейді.

Ең сұранысқа ие бағыт — көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарын қаржыландыру Кең дала-1, осы бағдарлама шеңберінде жыл сайын жылдық 5% мөлшерлеме бойынша 140 млрд.теңге бөлінеді. Алайда, аталған қаражат тек 3,2 мың АШТӨ-ні немесе 3 млн.га-ны қамту үшін жеткілікті. Фермерлердің жеңілдетілген қаржыландыруға қолжетімділігін кеңейту үшін ағымдағы жылы Кең дала-2 бағдарламасын іске қосу есебінен қаржыландыру көлемі 400 млрд. теңгеге дейін ұлғайтылатын болады.

Бүгінгі таңда көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарын жеңілдетілген қаржыландыру 300 млрд. теңгеден асты. Бұл ретте өңірлерде жеңілдікті қарыздар беру жалғасуда.

Жаңа өндірістік кешендерді ұйымдастыруды ынталандыруға және қолданыстағы кешендерді кеңейтуге келетін болсақ, мұнда Солтүстік Қазақстан облысының АӨК-дегі инвестициялық жобаларды қаржыландыру бойынша тәжірибесін тираждау бағдарламасы іске қосылды. Бағдарламаның бюджеті жыл сайын 100 млрд. теңгені құрайды. Бұл тетік импортты алмастыруға және ішкі нарықты әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының жекелеген түрлерімен қанықтыруға бағытталған.

Ауыл халқының табысын арттыру, ауылдық елді мекендер мен шағын қалаларда тұрақты жұмыс орындарын құру мақсатында «Ауыл аманаты» бағдарламасы іске асырылуда, оның мақсаты шағын кәсіпорындарды қолдау болып табылады. Осы бағдарламаны іске асыру мақсатына 100 млрд. теңге бюджет қаражаты да көзделген.

Көптеген бағыттар бойынша АӨК-ні нарықтық қаржыландыру Аграрлық несие корпорациясы желісі бойынша «Агробизнес» әмбебап кредиттік өнімі шеңберінде іске асырылады.

АШТӨ-ні қолдаудың тағы бір маңызды бағыты ауыл шаруашылығы техникасы паркін жаңарту болып саналады. Биылғы жылдың маусым айында «ҚазАгроҚаржы» желісі бойынша «Жеңілдікті лизинг» бағдарламасы іске қосылды, оның шеңберінде АШТӨ лизингке отанымызда өндірілген және құрастырылған техниканы 5% мөлшерлеме бойынша сатып ала алады. Бағдарламаның бюджеті 100 млрд. теңгені құрайды.

Фермерлер жем-шөп дайындау техникасын жылдық 6% мөлшерлемемен «Өз азығы» бағдарламасы шеңберінде сатып ала алады, ол да ҚазАгроҚаржы желісі бойынша сатылады.

Бұл ретте, жеңілдетілген кредит немесе лизинг ала отырып, шаруалар инвестициялық субсидиялау бағдарламасы шеңберінде шығындардың 15%-дан 80%-на дейін өтей алады.

Жалпы, өткен жылы инвестициялық субсидиялау шеңберінде АӨК-де 166-дан астам жоба құру және кеңейту, суару бағыты шеңберінде 400 жиынтық сатып алу қамтамасыз етілді. 17,9 мыңға жуық фермер техника мен жабдықты жаңарта алды. Жалпы 18,4 АШТӨ субсидия алды, бағдарлама есебінен ауыл шаруашылығы саласына 353,6 млрд.теңге жеке инвестиция тартылды.

Ағымдағы жылы жергілікті бюджеттерде инвестициялық субсидиялау мақсатына 117,2 млрд. теңге көзделген.

Коммерциялық мөлшерлеме бойынша тартылған қаражат есебінен өз жобаларын іске асыратын АӨК субъектілері үшін сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау бағдарламасы қолданылады, мұнда қарыз мақсаттарына байланысты сыйақы мөлшерлемесінің мөлшері 15% не 6%-ға дейін төмендетіледі. Биылғы жылы жергілікті бюджеттерден 114,8 млрд. теңге қарастырылған.

АШТӨ-де кепілдердің болмауы мәселесін шешу мақсатында «Даму» Қоры арқылы қарыздарға кепілдік беру тетігі енгізілді, ол қарыз сомасының 85% кепілдікпен жабуға мүмкіндік береді.

Осылайша, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірумен айналысқысы келетін АӨК субъектілері үшін жеңілдетілген кредит беру түрінде де, субсидиялау құралдарының жиынтығы түрінде де мемлекеттік қолдаудың кең ауқымды шаралары қолданылады.

Қабылданған шаралар тұтастай алғанда өндірісті ынталандыруға және отандық ауыл шаруашылығы тауарын өндірушінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған.

— Мемлекет басшысы бірнеше рет айтқан азық-түлік қауіпсіздігі мәселесін ескере отырып, АШМ бірінші кезекте не нәрсеге баса назар аударады?

Министрлік жүргізіп отырған Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту саласындағы саясат, ең алдымен, ішкі нарықты отандық азық-түлік тауарларымен қанықтыру жолымен азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған.

Бұл ретте, Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесінде ирригациялық жүйелер мен көлік жолдарын қоса алғанда, ауыл шаруашылығы инфрақұрылымын салу және жаңғырту жолымен инфрақұрылымдық қамтамасыз етуге, АШТӨ-ні су ресурстарымен қамтамасыз ету мәселелеріне ерекше назар аударылады.

Климаттың өзгеруі мен халықтың өсуін ескере отырып, су ресурстарын ұтымды пайдалану мәселесі маңызды болып қала береді.

Суды үнемдеу технологияларына инвестициялар тарту және су ресурстарын басқаруды жақсарту бойынша шаралар қабылдануда.

Осыған байланысты су үнемдейтін суару технологияларын енгізу кезінде АШТӨ шығындарын өтеу, климаттық өзгерістерге төзімділік пен өнімділікті арттыру үшін ауыл шаруашылығына заманауи технологиялар мен инновацияларды енгізу кезінде мемлекеттік қолдау шараларын көрсету жолымен технологиялық даму, субсидиялар, жеңілдікті кредиттер беруді қоса алғанда, фермерлерді мемлекеттік қолдау шараларын күшейту жолымен фермерлерді қолдау бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Су тапшылығының ықтимал тәуекелдерін ескере отырып, су ресурстарын тиімді пайдалану мақсатында суарудың заманауи су үнемдейтін технологияларын (жаңбырлатып және тамшылатып суару) енгізу бойынша жұмыс жүргізілуде.

АШТӨ-ні су үнемдеу технологияларын енгізуге ынталандыру мақсатында Министрлік тарапынан инвестициялық субсидиялау түрінде мемлекеттік қолдау шаралары көрсетіледі.

Фермерлердің қазіргі заманғы суару жүйелерін сатып алуға жұмсаған шығындарының 50% өтеу, сондай-ақ суды алу және беру үшін барлық қажетті инфрақұрылымды жүргізу есебінен су үнемдеу технологиялары енгізілген алаңдардың ұлғаюы байқалады.

2023 жылы алаңдар 312,2 мың га дейін жеткізілді (оның ішінде тамшылатып суару – 84,9 мың га, бүрку – 227,3 мың га).

Сонымен қатар, Бағдарлама әкімшісінің шешімі бойынша шығындарды субсидиялау нормативін 80% — ға дейін ұлғайту бөлігінде инвестициялық субсидиялау қағидаларына өзгерістер енгізілгенін атап өткен жөн.

Қосымша фермерлерді заманауи су үнемдеу технологияларын қолдануға ынталандыру мақсатында 2023 жылғы шілдеде суару тәсіліне байланысты субсидиялар мөлшерін саралау бөлігінде фермерлерге су беру жөніндегі қызметтердің құнын субсидиялау қағидаларына өзгерістер енгізілді.

Яғни, су үнемдеу технологияларын қолданбай суару кезінде су беру әдісіне қарамастан 2024 жылы 50% — дан 75% — ға дейін, 2025 жылы 40% — дан 65% — ға дейін, 2026 жылдан бастап тариф құнына байланысты 30% — дан 55% — ға дейін құрайды.

Су беру тәсіліне қарамастан су үнемдеу технологияларын қолдана отырып суару кезінде және тариф құнына байланысты 2024 жылдан бастап субсидия 60%-дан 85%-ға дейін беріледі.

Осы инновацияларды іске асыру жыл басынан бері суды үнемдейтін суару технологиялары қолданылатын аумақтарды 37 мың гектарға ұлғайтуды қамтамасыз етуге мүмкіндік берді (24 жылғы 10 шілдедегі жағдай бойынша). Бұл бағыттағы жұмыс жалғасуда.

Бұл шаралар қолда бар су ресурстарын тиімді пайдалануды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, сондай-ақ ауыл шаруашылығының дамуына серпін береді.

Сонымен қатар, биылғы жылы Министрлік салаға ауқымды талдау жүргізді, оның ішінде бар проблемалар және олардың туындау себептерін талдау бар. Талдау нәтижелері бойынша бірқатар жүйелік проблемалар анықталды.

Мәселен, АӨК қарқынды дамуын тежеген проблемалардың бірі Өсімдік шаруашылығындағы әлсіз әртараптандыру болып табылады.

Ол үшін Министрлік облыс әкімдіктеріне әртараптандыру индикаторларын жеткізді.

Астық өндірісі республиканың стратегиялық салаларының бірі болып табылады, оның жай-күйіне елдің азық-түлік қауіпсіздігі, халықтың табысы мен жұмыспен қамтылуы, ілеспе салалардың-мал шаруашылығы, құс шаруашылығы, тамақ және қайта өңдеу өнеркәсібінің дамуына байланысты болады.

Сонымен қатар, республикада астық өндірісіндегі проблема бидайдың монодақылы болып саналады.

Биылғы жылы Мемлекет басшысының ауыл шаруашылығы дақылдарын әртараптандыру жөніндегі тапсырмасына сәйкес облыстар әкімдіктерінің деректеріне сәйкес бидайдың егіс алқабы 450 мың гектарға қысқарып, 13,3 млн. гектарды құрады. Сонымен бірге майлы дақылдар алқабы 176 мың гектарға ұлғайтылып, 3 млн. гектарға дейін жеткізілді. Картоп егілетін алаң өткен жылмен салыстырғанда 21,5 мың гектарға ұлғайтылды және 166,8 мың гектарға дейін жеткізілді.

Қант қызылшасы сияқты әлеуметтік маңызы бар дақыл алаңдарын 9,4 мың гектарға ұлғайту және 22,4 мың гектарға дейін жеткізу, ылғал көп қажет ететін дақылдарды қысқарту бойынша жұмыс жүргізілді: мақта алқаптары 16 мың гектарға, күріш алқаптары 6,9 мың гектарға қысқарды.

Жалпы, астық, көкөніс-бақша, картоп бойынша алаңдар ішкі нарықтың қажеттіліктерін толық қамтамасыз етеді деуге болады.

Барлық қабылданып жатқан шаралар елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, экспорттық әлеуетті кеңейту жөніндегі міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.